आपल्या शारीरिक हालचालींवर नियंत्रण ठेवण्याचे काम कोण करते

HITT दिनचर्याचे फायदे ऐकून तुम्ही आजारी असाल, परंतु तुम्ही HIST प्रशिक्षण घेण्याचा विचार केला आहे का? च्या आद्याक्षरावरून नाव प्राप्त झाले आहे उच्च तीव्रतेचे सामर्थ्य प्रशिक्षण(उच्च तीव्रतेचे सामर्थ्य प्रशिक्षण) आणि स्नायूंची ताकद वाढवण्यासाठी वापरली जाणारी एक पद्धत आहे. परिणाम जलद आणि सुरक्षितपणे, ओव्हरलोड किंवा दुखापतींशिवाय आणि कोणत्याही वय आणि शारीरिक स्थितीसाठी पूर्णपणे प्रवेश करण्यायोग्य हे खरोखरच एक अतिशय प्रभावी प्रशिक्षण आहे. HIST प्रशिक्षण कशाबद्दल आहे? या प्रकारच्या दिनचर्येद्वारे आम्ही प्रत्येक स्नायू गटाला कमी कालावधीत जास्तीत जास्त कार्यक्षमतेनुसार व्यायाम करू. सुमारे 60-90 सेकंद). ह्या काळात आम्ही वेगवान जाण्याचा प्रयत्न करणार नाही किंवा ठराविक पुनरावृत्ती करण्याचा प्रयत्न करणार नाही, स्नायूंचा संपूर्ण थकवा मिळविण्यासाठी आपल्याला नेहमीच हालचालींवर नियंत्रण ठेवावे लागेल. आम्ही व्यायाम हळूहळू करतो आणि दुखापती टाळण्यासाठी प्रयत्नांची गुणवत्ता नियंत्रित करतो. माझ्याशी जुळणारे वजन मला कसे कळेल? तुम्ही व्यायामामध्ये वापरत असलेला भार प्रत्येक व्यक्तीच्या स्नायूंच्या ताकदीवर अवलंबून असेल. जेव्हा तुम्ही आहात याची जाणीव होते सहजतेने व्यायाम करणे आणि तुम्ही संपूर्ण स्नायूंच्या थकव्यापर्यंत पोहोचू शकत नाही, पुढील HIST प्रशिक्षण सत्रात तुम्हाला वजन वाढवावे लागेल. HIST प्रशिक्षणात मालिका बनवल्या जात नाहीत, प्रत्येक स्नायू गट विशिष्ट वेळेसाठी काम करेल. जेव्हा ती एक मालिका संपेल, तेव्हा तुम्ही दुसऱ्या व्यायामाकडे जाल. एका सत्रात आम्ही 10 वेगवेगळ्या स्नायू गटांवर काम करू शकतो, त्यामुळे अर्ध्या तासात आम्ही संपूर्ण शरीराला उत्तेजित केले असेल एक तीव्र स्नायूंचा कसरत. स्नायू वस्...

योगासन हे शारीरिक आणि मानसिक स्वस्थतेचे एक महत्वाचे साधन आहेत. यामध्ये आपण विविध प्रकारच्या योगासनांची माहिती मराठीत मिळवू शकतो जे आपल्या शारीरिक आणि मानसिक स्वस्थतेला मदत करू शकतात. ह्या ब्लॉगमध्ये आपण योगासनांच्या विविध प्रकारांची अधिक माहिती मिळवू शकता जसे की सूर्यनमस्कार, वृक्षासन, भुजंगासन आणि इतर अनेक योगासने. हे सर्व योगासने आपल्याला शरीर, मन आणि आत्म्यासाठी फायदेशीर आहेत. योगनिद्रा(Yog Nidra) म्हणजे काय? हेसाध्या भाषेत सांगायचे झाल्यास, योगनिद्रा म्हणजे झोपणे आणि जागी राहण्याच्या मधल्या अवस्थेला योगनिद्रा असेम्हणतात. योगनिद्रा करण्याची ठराविक वेळ म्हणजे योगासने करून झाल्यानंतर, कारण योगासने केल्यानंतर आपल्या शरीरात जी ऊर्जा निर्माण होते त्या उर्जेला जतन करण्याचे किंवा शरीरात साठवून ठेवण्याचे काम योगनिद्रेद्वारे केले जाते. तसेच योगनिद्रेच्या सरावामुळे निद्रानाश दूर होतो व आपल्याला शांत झोप लागते. हि एकप्रकारची ध्यानमुद्रा असून या ध्यानमुद्रेचा सराव आपण • प्रथम आपल्या आसनावर(Yoga Mat) शवासनात झोपावे. • आपले दोन्ही हात शरीराच्या अंतर शरीराला समांतर असे ठेवा. • डोळे बंद करून खोल श्वास घ्या आणि बाहेर सोडा. • योगनिद्रा करताना आपल्या श्वासोश्वासाकडे लक्ष असू द्या, श्वासोश्वास हा झपझप नसावा,आपला श्वास हा खोल आणि लयबद्ध असायला हवा. • आता आपल्या शरीराच्या एका एका अवयवाकडे आपले लक्ष केंद्रित करा. उदाहरणार्थ सुरुवातीला आपल्या उजव्या तळपायाकडे लक्ष केंद्रित करा, त्या अवयवाला शिथिल करण्याचा प्रयत्न करा त्या ठिकाणी लक्ष केंद्रित करा. • आता हळू हळू वर येऊन शरीराच्या बाकी एका एकाअवयवांकडे सुद्धा लक्ष केंद्रित करून त्यांना शिथिल करा. • असे करत असताना आपल्या शरीराच्या प्रत्येक अवयवां...

लोकशाहीमध्ये सरकार (आणि खरेतर सत्ता बाळगणार्‍या सर्वच संस्था/यंत्रणा आणि पदाधिकारी) जबाबदार किंवा उत्तरदायी असणे आवश्यक असते. तसे नसेल तर निवडणुका वगैरे कितीही झाल्या तरी प्रत्यक्ष सत्तावापराच्या दृष्टीने त्या व्यवस्थेला लोकशाही म्हणणे अवघड होऊन बसते. मंत्रीमंडळ असो की सरकारी अधिकार्‍यांची यंत्रणा असो... ही सगळी सत्ताकेंद्रे जबाबदार असावी लागतात. तत्त्वतः सरकार ‘लोकांना’ जबाबदार असणे आवश्यक आहे पण दरवेळी फक्त ‘लोक’ या व्यापक किंवा अमूर्त वर्गवारीच्या संदर्भात हे उत्तरदायित्वाचे तत्त्व लागू करणे निरर्थक ठरते... कारण कोणीतरी एक नागरिक जाऊन मंत्र्याला किंवा सरकारी अधिकार्‍याला ‘तुम्ही अमुक निर्णय का घेतला?’ किंवा ‘अमुक एक धोरण स्वीकारल्यामुळे देशाचे काय हित साधते?’ असे प्रश्न विचारू शकत नाही किंवा सरकारने जी कार्यवाही केली असेल तिच्याबद्दल नेमके प्रश्न विचारू शकत नाही. नागरिकांचे सत्ताधार्‍यांवर नियंत्रण राहावे यासाठी प्रतिनिधींवर भिस्त ठेवली जाते, हे यापूर्वी याच सदरातील जबाबदार शासन हे तत्त्व प्रत्यक्षात यावे यासाठी प्रत्येक लोकशाहीत काही-ना-काही व्यवस्था केलेली असते, वेगवेगळ्या प्रक्रिया निर्माण केलेल्या असतात आणि संविधानात त्यासाठीच्या तरतुदी केलेल्या असतात. सगळ्याच संविधानांमध्ये या तरतुदी एकसारख्या नसतात म्हणून तर ढोबळमानाने अध्यक्षीय पद्धती आणि संसदीय पद्धती या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या दोन भिन्न पद्धती इतिहासक्रमात विकसित झाल्या आहेत. अध्यक्षीय पद्धतीत मुख्यतः सत्ताविभाजनाच्या विशिष्ट रचनेच्या आधारे सत्ताधार्‍यांवर अंकुश राहील अशी व्यवस्था केलेली असते. अमेरिकी संविधानात हा प्रयोग आधुनिक काळात प्रथम पद्धतशीरपणे विकसित केला गेला. त्याआधी सरकार जबाबदार व्हावे यासाठीच्या व...

या ब्लॉगमध्ये Importance Of Exercise In Marathi सांगितले आहे कोणाही व्यक्तीला आपण आजारी पडावे असे वाटत नसते. प्रत्येकजण निरोगी आयुष्याचे स्वप्न पाहत असते आणि प्रत्येकालाच निरोगी राहायला आवडते. पण निरोगी राहण्यासाठी शरीराची देखील तेवढीच काळजी घेणे आवश्यक आहे. त्यासाठी व्यायाम महत्त्वाचा आहे. निरोगी शरीरासाठी व्यायामाशिवाय पर्याय नाही. आज आपण या लेखातून आपल्या निरोगी आरोग्यासाठी व्यायामाचे महत्त्व काय हे जाणून घेणार आहोत उत्तम आरोग्य ही माणसाच्या सुखाची सर्वात मोठी किल्ली आहे असे म्हटले आहे. आरोग्यम धनसंपदा असे आपल्याकडे म्हटले जाते. म्हणजेच निरोगी आरोग्य हीच माणसाची सर्वात मोठी संपत्ती आहे. जर आपले शरीरच निरोगी नसेल तर आपण कामच करू शकत नाही. त्यामुळे आपल्या आरोग्यासाठी व्यायाम महत्त्वाचा आहे. Importance Of Exercise In Marathi आपल्या मोबाईलची battery संपली असता, मोबाईल बंद पडतो. तसेच आपल्या शरीराचे आहे मित्रानो. शरीराला व्यायाम असेल तर आपली हालचाल मंदावते. अगदी छोटी छोटी कामे केली असता ही दम लागतो आणि हळू हळू आपले शरीर हे आजारांचे घर बनते. हे सगळं टाळायच असेल तर व्यायामाशिवाय पर्याय नाही. व्यायामामुळे आपला सर्वांगीण विकास होण्यास मदत होत असते ती कशी ते आपण पाहू या. वजन कमी होण्यास मदत होते आजकाल वजनवाढ ही एक मोठी समस्या बनली आहे. वजन वाढले की आजार बळावतात. फास्टफूडमुळे झपाट्याने वजन वाढते. अशावेळी शरीराला व्यायामाची गरज आहे. व्यायामामुळे आपल्या शरीरातील अतिरिक्त चरबी कमी होते. त्यामुळे आपले वजन कमी होण्यास मदत मिळते. हिट वर्कआउट, चालणे, झुंबा यामुळे लवकर कलरीज बर्न होऊन वजन कमी होण्यास मदत मिळते. हाडे मजबूत आणि बळकट होण्यास मदत होते व्यायामामुळे हाडे मजबूत आणि स्नायू बळकट हो...

मेंदू आणि मेरुरज्जू हे बरोबर उत्तर आहे. Key Points • मध्यवर्ती चेतासंस्थेला शरीराचा प्रमुख नियंत्रण करणारा भाग असेही म्हणतात. • CNS मध्ये मेंदू आणि मेरुरज्जू समाविष्ट असतो आणि ती माहिती प्रक्रिया आणि नियंत्रणाची जागा आहे. • मेंदू हा एक अवयव आहे जो कवटीच्या आत संरक्षित असलेल्या चेतातंतूच्या ऊतींच्या मोठ्या वस्तुमानाने बनलेला असतो. • त्याच्या काही मुख्य कार्यांमध्ये - संवेदी माहितीवर प्रक्रिया करणे, रक्तदाब आणि श्वासोच्छवासाचे नियमन करणे, संप्रेरके उत्सर्जित करणे इ. Additional Information • मानवी मेंदू तीन प्रमुख भागांनी बनलेला आहे: • अग्र-मस्तिष्क- प्रमस्तिष्क, अध:चेतक आणि चेतक यांचा समावेश होतो. • मध्य- मस्तिष्क - छद आणि छादिका यांचा समावेश होतो. • पश्च- मस्तिष्क - अनुमस्तिष्क, मस्तिष्कपुच्छ आणि मस्तिष्कसेतु असतात. • मेरुरज्जूहा चेतातंतूंचा एक दंडगोलाकार समूह असतो आणि कशेरूस्तंभामध्ये बंदिस्त असलेल्या ऊतींचा असतो आणि शरीराच्या सर्व भागांना मेंदूशी जोडतो. योग्य उत्तर दीर्घ मेंदू हे आहे. Key Points मेंदू : • मेंदू हा आपल्या शरीराचा मध्यवर्ती माहिती प्रक्रिया करणारा अवयव आहे आणि तो 'आदेश आणि नियंत्रण प्रणाली ' म्हणून काम करतो. • हा ऐच्छिक हालचाली, शरीराचे संतुलन, महत्त्वाच्या अनैच्छिक अवयवांचे कार्य (उदा., फुफ्फुसे, हृदय, मूत्रपिंड इ.), उष्णतानियमन, भूक आणि तहान, आपल्या शरीरातील दैनिक लय (24-तास) आणि अनेक अंतःस्रावी ग्रंथी आणि मानवी वर्तन नियंत्रित करतो. • दृष्टी, श्रवण, भाषण, स्मृती, बुद्धिमत्ता, भावना आणि विचारांवर प्रक्रिया करण्याचे देखील हे स्थान आहे. • मानवी मेंदू कवटीने चांगला प्रकारे संरक्षित असतो. • कवटीच्या आत, मेंदूला कवटीच्या मेनिन्जेसने झाकलेले असते ज्यामध्ये दृढ ...

लोकशाहीमध्ये सरकार (आणि खरेतर सत्ता बाळगणार्‍या सर्वच संस्था/यंत्रणा आणि पदाधिकारी) जबाबदार किंवा उत्तरदायी असणे आवश्यक असते. तसे नसेल तर निवडणुका वगैरे कितीही झाल्या तरी प्रत्यक्ष सत्तावापराच्या दृष्टीने त्या व्यवस्थेला लोकशाही म्हणणे अवघड होऊन बसते. मंत्रीमंडळ असो की सरकारी अधिकार्‍यांची यंत्रणा असो... ही सगळी सत्ताकेंद्रे जबाबदार असावी लागतात. तत्त्वतः सरकार ‘लोकांना’ जबाबदार असणे आवश्यक आहे पण दरवेळी फक्त ‘लोक’ या व्यापक किंवा अमूर्त वर्गवारीच्या संदर्भात हे उत्तरदायित्वाचे तत्त्व लागू करणे निरर्थक ठरते... कारण कोणीतरी एक नागरिक जाऊन मंत्र्याला किंवा सरकारी अधिकार्‍याला ‘तुम्ही अमुक निर्णय का घेतला?’ किंवा ‘अमुक एक धोरण स्वीकारल्यामुळे देशाचे काय हित साधते?’ असे प्रश्न विचारू शकत नाही किंवा सरकारने जी कार्यवाही केली असेल तिच्याबद्दल नेमके प्रश्न विचारू शकत नाही. जबाबदार शासन हे तत्त्व प्रत्यक्षात यावे यासाठी प्रत्येक लोकशाहीत काही-ना-काही व्यवस्था केलेली असते, वेगवेगळ्या प्रक्रिया निर्माण केलेल्या असतात आणि संविधानात त्यासाठीच्या तरतुदी केलेल्या असतात. सगळ्याच संविधानांमध्ये या तरतुदी एकसारख्या नसतात म्हणून तर ढोबळमानाने अध्यक्षीय पद्धती आणि संसदीय पद्धती या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या दोन भिन्न पद्धती इतिहासक्रमात विकसित झाल्या आहेत. त्याआधी सरकार जबाबदार व्हावे यासाठीच्या विविध प्रयत्नांमधून इंग्लंडमध्ये हळूहळू विकसित होत गेलेली पद्धत संसदीय पद्धत म्हणून ओळखली जाते. ही पद्धत केवळ इंग्लंडमध्ये होती म्हणून नव्हे... तर जाणीवपूर्वक भारतात स्वीकारली गेली. कारण या पद्धतीमधून सरकारवर प्रभावीपणे नियंत्रण ठेवून जबाबदारीचे तत्त्व प्रत्यक्षात उतरवता येईल, असा त्या वेळच्या बहुतेक न...

शारीरिक रूपात अॅक्टिव्ह रहा कोरोनाचा प्रसार टाळण्यासाठी आपल्याला कामाशिवाय घराबाहेर पडणे, प्रवास करणे टाळावे लागत आहे. अशा परिस्थितीत आपल्या फिजिकल अॅक्टिव्हिटी अर्थात शारीरिक हालचाली कमी झाल्या आहेत. आपण बाहेर जात असाल तर शारीरिक अंतर राखून वेगाने चालले पाहिजे. हाही एक प्रकारचा व्यायाम आहे. सतत अॅक्टिव्ह आणि फ्रेश राहण्यासाठी दिवसभर स्ट्रेचिंग करीत राहा. डेस्क वर्कआउटसाठी ऑप्ट, स्क्वाट्स, पुश-अप्स, पुल-अप्स आणि लाइट-वेट बेयरिंग एक्सरसाइज करण्याचा प्रयत्न करा. जेवणाचे वेळापत्रक बनवा वर्क फ्रॉम होम करताना आपल्याला जेवणाकडे अधिक गांभीर्याने लक्ष द्यावे लागणार आहे. यासाठी तुम्ही तुमच्या जेवणाचे वेळापत्रक बनवा. प्रोसेस्ड, तेलकट आणि जंक फूड टाळण्याचा प्रयत्न करा. स्नॅक्स विकत घेण्यापूर्वी त्यावरील न्यूट्रीशन लेबल वाचा. तळलेले पदार्थ खात आपल्या दिवसाची सुरुवात करू नका. त्यामुळे तुम्हाला संपूर्ण दिवसभर सुस्ती आल्यासारखे वाटेल. तुम्ही काम करीत असलेला टेबल किचनपासून लांब असू द्या. नाहीतर सतत खात राहिल्यामुळे तुमचे वजन वाढतच राहील. नेहमी जेवणाची एक वेळ ठरवा. संतुलित आहाराचे पालन करा दररोज संतुलित आहार ठेवा. आहारात पुरेशी फळे आणि भाज्यांचा समावेश करा. जेवणासोबत सलाड किंवा सूप घ्या. त्यामुळे ग्लूकोजची पातळी कंट्रोलमध्ये राहील तसेच इंसुलिन रेसिस्टेंस रोखण्यास मदत होईल. दिवसातून जर तुम्ही 5 वेळ जेवण करत असाल, तर कमीत कमी एकदा सलाड आणि फळे खा. ताजी फळे अँटीऑक्सिडेंट, व्हिटॅमिन आणि मिनरल्सने भरलेली असतात. त्यामुळे पुरेशी ताजी फळे खा. सायंकाळी 7.30 वाजण्याच्या सुमारास सुरुवातीच्या डिनरचा पर्याय ठेवा. दिवसाच्या सुरुवातील मिठाई खा. तसेच खूप पाणी पिऊन हायड्रेटेड राहण्याचा प्रयत्न करा. तसेच मे...

शारीरिक रूपात अॅक्टिव्ह रहा कोरोनाचा प्रसार टाळण्यासाठी आपल्याला कामाशिवाय घराबाहेर पडणे, प्रवास करणे टाळावे लागत आहे. अशा परिस्थितीत आपल्या फिजिकल अॅक्टिव्हिटी अर्थात शारीरिक हालचाली कमी झाल्या आहेत. आपण बाहेर जात असाल तर शारीरिक अंतर राखून वेगाने चालले पाहिजे. हाही एक प्रकारचा व्यायाम आहे. सतत अॅक्टिव्ह आणि फ्रेश राहण्यासाठी दिवसभर स्ट्रेचिंग करीत राहा. डेस्क वर्कआउटसाठी ऑप्ट, स्क्वाट्स, पुश-अप्स, पुल-अप्स आणि लाइट-वेट बेयरिंग एक्सरसाइज करण्याचा प्रयत्न करा. जेवणाचे वेळापत्रक बनवा वर्क फ्रॉम होम करताना आपल्याला जेवणाकडे अधिक गांभीर्याने लक्ष द्यावे लागणार आहे. यासाठी तुम्ही तुमच्या जेवणाचे वेळापत्रक बनवा. प्रोसेस्ड, तेलकट आणि जंक फूड टाळण्याचा प्रयत्न करा. स्नॅक्स विकत घेण्यापूर्वी त्यावरील न्यूट्रीशन लेबल वाचा. तळलेले पदार्थ खात आपल्या दिवसाची सुरुवात करू नका. त्यामुळे तुम्हाला संपूर्ण दिवसभर सुस्ती आल्यासारखे वाटेल. तुम्ही काम करीत असलेला टेबल किचनपासून लांब असू द्या. नाहीतर सतत खात राहिल्यामुळे तुमचे वजन वाढतच राहील. नेहमी जेवणाची एक वेळ ठरवा. संतुलित आहाराचे पालन करा दररोज संतुलित आहार ठेवा. आहारात पुरेशी फळे आणि भाज्यांचा समावेश करा. जेवणासोबत सलाड किंवा सूप घ्या. त्यामुळे ग्लूकोजची पातळी कंट्रोलमध्ये राहील तसेच इंसुलिन रेसिस्टेंस रोखण्यास मदत होईल. दिवसातून जर तुम्ही 5 वेळ जेवण करत असाल, तर कमीत कमी एकदा सलाड आणि फळे खा. ताजी फळे अँटीऑक्सिडेंट, व्हिटॅमिन आणि मिनरल्सने भरलेली असतात. त्यामुळे पुरेशी ताजी फळे खा. सायंकाळी 7.30 वाजण्याच्या सुमारास सुरुवातीच्या डिनरचा पर्याय ठेवा. दिवसाच्या सुरुवातील मिठाई खा. तसेच खूप पाणी पिऊन हायड्रेटेड राहण्याचा प्रयत्न करा. तसेच मे...

HITT दिनचर्याचे फायदे ऐकून तुम्ही आजारी असाल, परंतु तुम्ही HIST प्रशिक्षण घेण्याचा विचार केला आहे का? च्या आद्याक्षरावरून नाव प्राप्त झाले आहे उच्च तीव्रतेचे सामर्थ्य प्रशिक्षण(उच्च तीव्रतेचे सामर्थ्य प्रशिक्षण) आणि स्नायूंची ताकद वाढवण्यासाठी वापरली जाणारी एक पद्धत आहे. परिणाम जलद आणि सुरक्षितपणे, ओव्हरलोड किंवा दुखापतींशिवाय आणि कोणत्याही वय आणि शारीरिक स्थितीसाठी पूर्णपणे प्रवेश करण्यायोग्य हे खरोखरच एक अतिशय प्रभावी प्रशिक्षण आहे. HIST प्रशिक्षण कशाबद्दल आहे? या प्रकारच्या दिनचर्येद्वारे आम्ही प्रत्येक स्नायू गटाला कमी कालावधीत जास्तीत जास्त कार्यक्षमतेनुसार व्यायाम करू. सुमारे 60-90 सेकंद). ह्या काळात आम्ही वेगवान जाण्याचा प्रयत्न करणार नाही किंवा ठराविक पुनरावृत्ती करण्याचा प्रयत्न करणार नाही, स्नायूंचा संपूर्ण थकवा मिळविण्यासाठी आपल्याला नेहमीच हालचालींवर नियंत्रण ठेवावे लागेल. आम्ही व्यायाम हळूहळू करतो आणि दुखापती टाळण्यासाठी प्रयत्नांची गुणवत्ता नियंत्रित करतो. माझ्याशी जुळणारे वजन मला कसे कळेल? तुम्ही व्यायामामध्ये वापरत असलेला भार प्रत्येक व्यक्तीच्या स्नायूंच्या ताकदीवर अवलंबून असेल. जेव्हा तुम्ही आहात याची जाणीव होते सहजतेने व्यायाम करणे आणि तुम्ही संपूर्ण स्नायूंच्या थकव्यापर्यंत पोहोचू शकत नाही, पुढील HIST प्रशिक्षण सत्रात तुम्हाला वजन वाढवावे लागेल. HIST प्रशिक्षणात मालिका बनवल्या जात नाहीत, प्रत्येक स्नायू गट विशिष्ट वेळेसाठी काम करेल. जेव्हा ती एक मालिका संपेल, तेव्हा तुम्ही दुसऱ्या व्यायामाकडे जाल. एका सत्रात आम्ही 10 वेगवेगळ्या स्नायू गटांवर काम करू शकतो, त्यामुळे अर्ध्या तासात आम्ही संपूर्ण शरीराला उत्तेजित केले असेल एक तीव्र स्नायूंचा कसरत. स्नायू वस्...

लोकशाहीमध्ये सरकार (आणि खरेतर सत्ता बाळगणार्‍या सर्वच संस्था/यंत्रणा आणि पदाधिकारी) जबाबदार किंवा उत्तरदायी असणे आवश्यक असते. तसे नसेल तर निवडणुका वगैरे कितीही झाल्या तरी प्रत्यक्ष सत्तावापराच्या दृष्टीने त्या व्यवस्थेला लोकशाही म्हणणे अवघड होऊन बसते. मंत्रीमंडळ असो की सरकारी अधिकार्‍यांची यंत्रणा असो... ही सगळी सत्ताकेंद्रे जबाबदार असावी लागतात. तत्त्वतः सरकार ‘लोकांना’ जबाबदार असणे आवश्यक आहे पण दरवेळी फक्त ‘लोक’ या व्यापक किंवा अमूर्त वर्गवारीच्या संदर्भात हे उत्तरदायित्वाचे तत्त्व लागू करणे निरर्थक ठरते... कारण कोणीतरी एक नागरिक जाऊन मंत्र्याला किंवा सरकारी अधिकार्‍याला ‘तुम्ही अमुक निर्णय का घेतला?’ किंवा ‘अमुक एक धोरण स्वीकारल्यामुळे देशाचे काय हित साधते?’ असे प्रश्न विचारू शकत नाही किंवा सरकारने जी कार्यवाही केली असेल तिच्याबद्दल नेमके प्रश्न विचारू शकत नाही. जबाबदार शासन हे तत्त्व प्रत्यक्षात यावे यासाठी प्रत्येक लोकशाहीत काही-ना-काही व्यवस्था केलेली असते, वेगवेगळ्या प्रक्रिया निर्माण केलेल्या असतात आणि संविधानात त्यासाठीच्या तरतुदी केलेल्या असतात. सगळ्याच संविधानांमध्ये या तरतुदी एकसारख्या नसतात म्हणून तर ढोबळमानाने अध्यक्षीय पद्धती आणि संसदीय पद्धती या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या दोन भिन्न पद्धती इतिहासक्रमात विकसित झाल्या आहेत. त्याआधी सरकार जबाबदार व्हावे यासाठीच्या विविध प्रयत्नांमधून इंग्लंडमध्ये हळूहळू विकसित होत गेलेली पद्धत संसदीय पद्धत म्हणून ओळखली जाते. ही पद्धत केवळ इंग्लंडमध्ये होती म्हणून नव्हे... तर जाणीवपूर्वक भारतात स्वीकारली गेली. कारण या पद्धतीमधून सरकारवर प्रभावीपणे नियंत्रण ठेवून जबाबदारीचे तत्त्व प्रत्यक्षात उतरवता येईल, असा त्या वेळच्या बहुतेक न...