प्राकृतिक भूगोल आणि मानवी भूगोल

• Arts • अर्थशास्त्र • राज्यशास्त्र • इतिहास • भूगोल/पर्यावरण • पर्यावरणशास्त्र • मानसशास्त्र • समाजशास्त्र • आदिवासी / मानवाधिकार • स्त्री अभ्यास • आरोग्य / खेळ / व्यक्तिमत्व विकास • Arts • संरक्षणशास्त्र • पत्रकारिता • तत्वज्ञान / विचार / विचारवंत • ग्रंथालय व माहितीशास्त्र • मराठी • इंग्रजी • हिंदी • क्रमिक / पाठ्यपुस्तके • संशोधन • Commerce • Accountancy • Computer • Management • Science • Biotechnlogy • Botany • Chemistry • Electronics • Mathematics • Microbiology • Physics • Zoology • Education • शिक्षणशास्त्र • Competative • MPSC/UPSC • Set/Net • General knowledge • Text Books • Dronachary Series (Guide) • Others • Shop • About Us • About Us • Events • Our Blog • Authors • Text Books • Catalogue • Career • Contact Us प्राकृतिक भूगोल ही भूगोलाची महत्त्वपूर्ण शाखा असून या शाखेत मानवी निवास, स्थान व भौगोलिक पर्यावरण लक्षात घेऊन पृथ्वीवरील नैसर्गिक पर्यावरणाचे अध्ययन केले जाते. मानवाची प्रत्येक कृती प्राकृतिक घटकांशी प्रत्यक्ष व अप्रत्यक्ष निगडीत असल्याने मानवी क्रियांचेही अध्ययन महत्त्वाचे आहे. परंतू मानवाला अद्यापही निसर्गावर पूर्ण ताबा मिळवता आला नाही. म्हणून प्राकृतिक पर्यावरणाचे महत्त्व स्वयंसिद्ध आहे. मानवाने निसर्गातील घटकांचे निरीक्षण केले त्याचा विकास केला व त्यातून प्राकृतिक भूगोलाचा पाया घातला गेला. प्राकृतिक भूगोलात भूपृष्ठ रचना, भूरुपे, हवामान, हवेचे आविष्कार, जलाशय, वनस्पती आणि प्राणी जीवनांचा अभ्यास समाविष्ट होतो. विशेषत: शिलावरण, जलावरण, वातावरण आणि जीवावरण या चार प्रमुख घटकांचा व त्यांचा मानवी जीवनावर होणार्‍या परिणामाचा अभ्यास प्राकृतिक भूगोलामध्ये होत...

गोल या शब्दाचा सरळ अर्थ 'पृथ्वीचा गोल' असा होतो. लॅटिनवरून आलेल्या या शब्दाचा अर्थ ‘भूवर्णन शास्त्र’. ‘पृथ्वीवरील भौतिक व मानवी पर्यावरणातील रचना, क्रिया व आंतरक्रिया यांचा अभ्यास म्हणजे भूगोल' असे स्थूलमानाने मानले जाते. भूगोल म्हणजे मानव व पर्यावरण यांचा संबंध शोधणारे शास्त्र अशी देखील भूगोलाची व्याख्या केली जाते. भूगोलाची विभागणी प्राकृतिक भूगोल, मानवी भूगोल व प्रादेशिक भूगोल अशी केली जाते. प्राकृतिक भूगोलात भूरुपशास्त्र, हवामानशास्त्र, जैविक भूगोल यांचा समावेश होतो. तसेच यासोबत किनारी प्रदेश, खनिजस्त्राsत आणि नैसर्गिक आपत्ती यांचाही समावेश प्राकृतिक भूगोलात होतो. मानवी भूगोलात ऐतिहासिक भूगोल, सांस्कृतिक व सामाजिक भूगोल, लोकसंख्या, आर्थिक व राजकीय भूगोलाचा समावेश होतो. प्रादेशिक भूगोलात पर्यावरणाचे व्यवस्थापन आणि विविध संसाधन स्त्राsतांचे जतन व संवर्धन यांचा समावेश होतो. भूगोलाच्या सखोल आणि सविस्तर अभ्यासात अनेकविध पद्धतींचा समावेश केला जातो. प्रत्यक्ष क्षेत्र निरीक्षण, नकाशे यांना भूगोलात महत्त्वाचे स्थान तर आहेच पण आजकाल दूरसंवेदी कृत्रिम उपग्रहांचा वापर, हवाई छायाचित्रण यांनी भूगोलाच्या निरीक्षण क्षमतेत क्रांतिकारक भर घातली आहे. त्यामुळे बदलत्या युगात भूगोलाच्याअभ्यासाचे महत्व अनन्यसाधारण आहे. भूगोलाचे महत्त्व व व्याप्ती भूगोलात संख्याशास्त्राच्या वापरामुळे नेमकेपणा, गणिती अचूकता व निष्कर्ष क्षमता आली. यातून भावी घटनांबद्दल अनुमान काढण्याच्या क्षमताही आल्या. यामुळे स्वतःचा आशय नसणारा केवळ वर्णनात्मक विषय असे स्वरूप न राहता भूगोलशास्त्र हे स्वरूप भूगोलाला प्राप्त झाले आहे. भूगोलाचे महत्त्व वेगळे सांगण्याची गरज नाही. आपण जगतो ते जग व विश्व याचे नेमके स्वरूप, विविध'भू प...

प्रस्तावना :- प्राचीन काळापासून भूगोल या विषयाचा व्यासंग मोठ्या मोठ्या शास्त्रज्ञांनी केलेला आहे. Geography या शब्दाचा अर्थ Geo म्हणजे पृथ्वी व graphy म्हणजे वर्णन करणे.पृथ्वीचे वर्णन होय नद्या पर्वत, पठार ,मैदान, हवामान ,वनस्पती व पिके मानवी जीवन असे एखाद्या प्रदेशातील वर्णन म्हणजे भूगोल. कोणत्याही शास्त्राचा अभ्यास करत असताना सर्वप्रथम कोणत्याही गोष्टींचे निरीक्षण करणे वर्णन करणे त्याचे परीक्षण करून वर्गीकरण करणे आणि शेवटी संशोधन करणे .या अवस्थांतून जावे लागते त्याचप्रमाणे भूगोल शास्त्राचा ही विकास झाला .आहे प्राचीन काळापासून ग्रीस, रोमन, ख्रिस्ती, भारतीय भूगोल तज्ञांनी भूगोलाचा अभ्यास करण्यास सुरुवात केली. एक स्वतंत्र शास्त्र म्हणून भूगोलाचे अध्ययन अठराव्या शतकापासून सुरुवात झाले तर एकूणच या शतकात आंतरसंबंधाचे शास्त्र म्हणून ओळखले जाते . शास्त्र म्हणून जर्मनी , फ्रान्स या देशात भूगोलाचा विकास घडून आला . आता विसाव्या शतकात भूगोलाचे स्वरूप पूर्णपणे बदलले दिसून येते आणि एक महत्त्वाचा विषय म्हणून ओळखला जातो . भूगोलाचे स्वरूप हे आंतरविद्याशाखीय आहे . सध्याच्या काळात भूगोलाचा इतका अभ्यास व्यापक झालेला आहे की , या विषयाच्या अनेक शाखा निर्माण झालेल्या आहेत . भूगोलाच्या प्रमुख दोन शाखा निर्माण झालेले असून प्राकृतिक भूगोल व मानवी भूगोल अशा भूगोलाच्या दोन शाखा आहेत . अभिक्षेत्रीय भिन्नते नुसार स्थळ-काळ सापेक्ष बदलणाऱ्या घटक व घटनांचा अभ्यास म्हणजे भूगोल होय . पृथ्वीवरील भूमी स्वरूपे , भूपृष्ट रचना , हवामान , वातावरण , सागर प्राणी , वनस्पती यांचा यामध्ये अभ्यास केला जातो. ., शिलावरण , जलावरण , वातावरण , जीवावरण हे चारही घटक प्राकृतिक भूगोलाच्या अंतर्गत आहेत . या सर्व घटकाचा मानवी ज...

• Acèh • Afrikaans • Alemannisch • አማርኛ • Aragonés • अंगिका • العربية • ܐܪܡܝܐ • مصرى • অসমীয়া • Asturianu • Авар • Kotava • अवधी • Aymar aru • Azərbaycanca • تۆرکجه • Башҡортса • Basa Bali • Boarisch • Žemaitėška • Bikol Central • Беларуская • Беларуская (тарашкевіца) • Български • भोजपुरी • Bislama • Banjar • ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ • Bamanankan • বাংলা • བོད་ཡིག • Brezhoneg • Bosanski • Буряад • Català • Chavacano de Zamboanga • 閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ • Нохчийн • Cebuano • ᏣᎳᎩ • کوردی • Corsu • Qırımtatarca • Čeština • Kaszëbsczi • Чӑвашла • Cymraeg • Dansk • Deutsch • Zazaki • Dolnoserbski • डोटेली • ދިވެހިބަސް • Ελληνικά • English • Esperanto • Español • Eesti • Euskara • Estremeñu • فارسی • Suomi • Võro • Føroyskt • Français • Arpetan • Nordfriisk • Furlan • Frysk • Gaeilge • 贛語 • Kriyòl gwiyannen • Gàidhlig • Galego • Avañe'ẽ • गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni • ગુજરાતી • Gaelg • Hausa • 客家語/Hak-kâ-ngî • עברית • हिन्दी • Fiji Hindi • Hrvatski • Hornjoserbsce • Kreyòl ayisyen • Magyar • Հայերեն • Interlingua • Bahasa Indonesia • Interlingue • Igbo • Ilokano • ГӀалгӀай • Ido • Íslenska • Italiano • ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut • 日本語 • Patois • La .lojban. • Jawa • ქართული • Qaraqalpaqsha • Taqbaylit • Адыгэбзэ • Kabɩyɛ • Қазақша • Kalaallisut • ភាសាខ្មែរ • ಕನ್ನಡ • 한국어 • Къарачай-малкъар • कॉशुर / کٲشُر • Kurdî • Коми • Kernowek • Кыргызча • Latina • Ladino • Lëtzebuergesch • Лезги • Lingua Franca Nova • Luganda • Limburgs • Ligure • Ladin • Lombard • Lingála • ລາວ • Lietuvių • Latviešu • Ma...

• Arts • अर्थशास्त्र • राज्यशास्त्र • इतिहास • भूगोल/पर्यावरण • पर्यावरणशास्त्र • मानसशास्त्र • समाजशास्त्र • आदिवासी / मानवाधिकार • स्त्री अभ्यास • आरोग्य / खेळ / व्यक्तिमत्व विकास • Arts • संरक्षणशास्त्र • पत्रकारिता • तत्वज्ञान / विचार / विचारवंत • ग्रंथालय व माहितीशास्त्र • मराठी • इंग्रजी • हिंदी • क्रमिक / पाठ्यपुस्तके • संशोधन • Commerce • Accountancy • Computer • Management • Science • Biotechnlogy • Botany • Chemistry • Electronics • Mathematics • Microbiology • Physics • Zoology • Education • शिक्षणशास्त्र • Competative • MPSC/UPSC • Set/Net • General knowledge • Text Books • Dronachary Series (Guide) • Others • Shop • About Us • About Us • Events • Our Blog • Authors • Text Books • Catalogue • Career • Contact Us प्राकृतिक भूगोल ही भूगोलाची महत्त्वपूर्ण शाखा असून या शाखेत मानवी निवास, स्थान व भौगोलिक पर्यावरण लक्षात घेऊन पृथ्वीवरील नैसर्गिक पर्यावरणाचे अध्ययन केले जाते. मानवाची प्रत्येक कृती प्राकृतिक घटकांशी प्रत्यक्ष व अप्रत्यक्ष निगडीत असल्याने मानवी क्रियांचेही अध्ययन महत्त्वाचे आहे. परंतू मानवाला अद्यापही निसर्गावर पूर्ण ताबा मिळवता आला नाही. म्हणून प्राकृतिक पर्यावरणाचे महत्त्व स्वयंसिद्ध आहे. मानवाने निसर्गातील घटकांचे निरीक्षण केले त्याचा विकास केला व त्यातून प्राकृतिक भूगोलाचा पाया घातला गेला. प्राकृतिक भूगोलात भूपृष्ठ रचना, भूरुपे, हवामान, हवेचे आविष्कार, जलाशय, वनस्पती आणि प्राणी जीवनांचा अभ्यास समाविष्ट होतो. विशेषत: शिलावरण, जलावरण, वातावरण आणि जीवावरण या चार प्रमुख घटकांचा व त्यांचा मानवी जीवनावर होणार्‍या परिणामाचा अभ्यास प्राकृतिक भूगोलामध्ये होत...

• Acèh • Afrikaans • Alemannisch • አማርኛ • Aragonés • अंगिका • العربية • ܐܪܡܝܐ • مصرى • অসমীয়া • Asturianu • Авар • Kotava • अवधी • Aymar aru • Azərbaycanca • تۆرکجه • Башҡортса • Basa Bali • Boarisch • Žemaitėška • Bikol Central • Беларуская • Беларуская (тарашкевіца) • Български • भोजपुरी • Bislama • Banjar • ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ • Bamanankan • বাংলা • བོད་ཡིག • Brezhoneg • Bosanski • Буряад • Català • Chavacano de Zamboanga • 閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ • Нохчийн • Cebuano • ᏣᎳᎩ • کوردی • Corsu • Qırımtatarca • Čeština • Kaszëbsczi • Чӑвашла • Cymraeg • Dansk • Deutsch • Zazaki • Dolnoserbski • डोटेली • ދިވެހިބަސް • Ελληνικά • English • Esperanto • Español • Eesti • Euskara • Estremeñu • فارسی • Suomi • Võro • Føroyskt • Français • Arpetan • Nordfriisk • Furlan • Frysk • Gaeilge • 贛語 • Kriyòl gwiyannen • Gàidhlig • Galego • Avañe'ẽ • गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni • ગુજરાતી • Gaelg • Hausa • 客家語/Hak-kâ-ngî • עברית • हिन्दी • Fiji Hindi • Hrvatski • Hornjoserbsce • Kreyòl ayisyen • Magyar • Հայերեն • Interlingua • Bahasa Indonesia • Interlingue • Igbo • Ilokano • ГӀалгӀай • Ido • Íslenska • Italiano • ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut • 日本語 • Patois • La .lojban. • Jawa • ქართული • Qaraqalpaqsha • Taqbaylit • Адыгэбзэ • Kabɩyɛ • Қазақша • Kalaallisut • ភាសាខ្មែរ • ಕನ್ನಡ • 한국어 • Къарачай-малкъар • कॉशुर / کٲشُر • Kurdî • Коми • Kernowek • Кыргызча • Latina • Ladino • Lëtzebuergesch • Лезги • Lingua Franca Nova • Luganda • Limburgs • Ligure • Ladin • Lombard • Lingála • ລາວ • Lietuvių • Latviešu • Ma...

गोल या शब्दाचा सरळ अर्थ 'पृथ्वीचा गोल' असा होतो. लॅटिनवरून आलेल्या या शब्दाचा अर्थ ‘भूवर्णन शास्त्र’. ‘पृथ्वीवरील भौतिक व मानवी पर्यावरणातील रचना, क्रिया व आंतरक्रिया यांचा अभ्यास म्हणजे भूगोल' असे स्थूलमानाने मानले जाते. भूगोल म्हणजे मानव व पर्यावरण यांचा संबंध शोधणारे शास्त्र अशी देखील भूगोलाची व्याख्या केली जाते. भूगोलाची विभागणी प्राकृतिक भूगोल, मानवी भूगोल व प्रादेशिक भूगोल अशी केली जाते. प्राकृतिक भूगोलात भूरुपशास्त्र, हवामानशास्त्र, जैविक भूगोल यांचा समावेश होतो. तसेच यासोबत किनारी प्रदेश, खनिजस्त्राsत आणि नैसर्गिक आपत्ती यांचाही समावेश प्राकृतिक भूगोलात होतो. मानवी भूगोलात ऐतिहासिक भूगोल, सांस्कृतिक व सामाजिक भूगोल, लोकसंख्या, आर्थिक व राजकीय भूगोलाचा समावेश होतो. प्रादेशिक भूगोलात पर्यावरणाचे व्यवस्थापन आणि विविध संसाधन स्त्राsतांचे जतन व संवर्धन यांचा समावेश होतो. भूगोलाच्या सखोल आणि सविस्तर अभ्यासात अनेकविध पद्धतींचा समावेश केला जातो. प्रत्यक्ष क्षेत्र निरीक्षण, नकाशे यांना भूगोलात महत्त्वाचे स्थान तर आहेच पण आजकाल दूरसंवेदी कृत्रिम उपग्रहांचा वापर, हवाई छायाचित्रण यांनी भूगोलाच्या निरीक्षण क्षमतेत क्रांतिकारक भर घातली आहे. त्यामुळे बदलत्या युगात भूगोलाच्याअभ्यासाचे महत्व अनन्यसाधारण आहे. भूगोलाचे महत्त्व व व्याप्ती भूगोलात संख्याशास्त्राच्या वापरामुळे नेमकेपणा, गणिती अचूकता व निष्कर्ष क्षमता आली. यातून भावी घटनांबद्दल अनुमान काढण्याच्या क्षमताही आल्या. यामुळे स्वतःचा आशय नसणारा केवळ वर्णनात्मक विषय असे स्वरूप न राहता भूगोलशास्त्र हे स्वरूप भूगोलाला प्राप्त झाले आहे. भूगोलाचे महत्त्व वेगळे सांगण्याची गरज नाही. आपण जगतो ते जग व विश्व याचे नेमके स्वरूप, विविध'भू प...

प्रस्तावना :- प्राचीन काळापासून भूगोल या विषयाचा व्यासंग मोठ्या मोठ्या शास्त्रज्ञांनी केलेला आहे. Geography या शब्दाचा अर्थ Geo म्हणजे पृथ्वी व graphy म्हणजे वर्णन करणे.पृथ्वीचे वर्णन होय नद्या पर्वत, पठार ,मैदान, हवामान ,वनस्पती व पिके मानवी जीवन असे एखाद्या प्रदेशातील वर्णन म्हणजे भूगोल. कोणत्याही शास्त्राचा अभ्यास करत असताना सर्वप्रथम कोणत्याही गोष्टींचे निरीक्षण करणे वर्णन करणे त्याचे परीक्षण करून वर्गीकरण करणे आणि शेवटी संशोधन करणे .या अवस्थांतून जावे लागते त्याचप्रमाणे भूगोल शास्त्राचा ही विकास झाला .आहे प्राचीन काळापासून ग्रीस, रोमन, ख्रिस्ती, भारतीय भूगोल तज्ञांनी भूगोलाचा अभ्यास करण्यास सुरुवात केली. एक स्वतंत्र शास्त्र म्हणून भूगोलाचे अध्ययन अठराव्या शतकापासून सुरुवात झाले तर एकूणच या शतकात आंतरसंबंधाचे शास्त्र म्हणून ओळखले जाते . शास्त्र म्हणून जर्मनी , फ्रान्स या देशात भूगोलाचा विकास घडून आला . आता विसाव्या शतकात भूगोलाचे स्वरूप पूर्णपणे बदलले दिसून येते आणि एक महत्त्वाचा विषय म्हणून ओळखला जातो . भूगोलाचे स्वरूप हे आंतरविद्याशाखीय आहे . सध्याच्या काळात भूगोलाचा इतका अभ्यास व्यापक झालेला आहे की , या विषयाच्या अनेक शाखा निर्माण झालेल्या आहेत . भूगोलाच्या प्रमुख दोन शाखा निर्माण झालेले असून प्राकृतिक भूगोल व मानवी भूगोल अशा भूगोलाच्या दोन शाखा आहेत . अभिक्षेत्रीय भिन्नते नुसार स्थळ-काळ सापेक्ष बदलणाऱ्या घटक व घटनांचा अभ्यास म्हणजे भूगोल होय . पृथ्वीवरील भूमी स्वरूपे , भूपृष्ट रचना , हवामान , वातावरण , सागर प्राणी , वनस्पती यांचा यामध्ये अभ्यास केला जातो. ., शिलावरण , जलावरण , वातावरण , जीवावरण हे चारही घटक प्राकृतिक भूगोलाच्या अंतर्गत आहेत . या सर्व घटकाचा मानवी ज...