प्राकृतिक भूगोलाच्या शाखा

3.1 Weathering: Concept and Types 3.2 Davis Concept of Cycle of Erosion 3.3 Erosional Landforms of River. 3.4 Depositional Landforms of River. ३.१ विदारण/अपक्षय: संकल्पना व प्रकार ३.२ डेव्हिस चे क्षरण/खनन चक्र संकल्पना ३.३ नदीच्या खनन(क्षरण) कार्यामुळे निर्माण होणारी भूरूपे ३.४ नदीच्या संचयन कार्यामुळे निर्माण होणारी भूरूपे 4.1 Composition and Structure of Atmosphere 4.2 Insolation: Factors affecting on Insolation 4.3 Temperature: Distribution of temperature (Vertical and Horizontal) 4.4 Atmospheric Pressure: Belts and Planetary Winds. ४.१ वातावरणातील घटक व संरचना किंवा रचना ४.२ सौरशक्ती:- सौरशक्तीच्या वितरणावर परिणाम करणारे घटक ४.३ तापमान:- तापमानाचे उभे व आडवे (क्षितीज समांतर) वितरण ४.४ हवेचा दाब किंवा वायूदाब:- वायूदाब पट्टे किंवा हवेच्या दाबाचे पट्टे आणि ग्रहीय वारे 1) Clyton K., (1986), Earth Crust, AdusBook , London. 2) Davis W. M., (1909), Geographical Essay, Ginnia Co. 3) Dayal P., (1996), Text Book of Geomorphology, Shukla Book Depot, Patna. 4) Kale V.S. and Gupta A., (2001), Elements of Geomorphology, Oxford University Press, Kolkata. 5) Kale V.S. and Gupta A., (2001), Elements of Geomorphology, Oxford Univ. Press. Monkhouse, (1951), Principle of Physical Geography, McGraw Hill Pub – New York. 6) Pitty A. F., (1974), Introduction to Geomorphology, Methuen London. 7) Singh Savindra, (2000), Physical Geography,PrayagPustakBhavan, 20-A, University Road, Allahabad – 211002. 8) Steers J. A., (1964), The Unstable Earth Some Recent Views in Geography, Kalyani Publishers...

पृथ्वीवरील विविध घटक आणि घडामोडींचा त्यामागील कार्यकारणसंबंधांचा अभ्यास करणारे शास्त्र म्हणजे भूगोल होय. प्राकृतिक भूगोल आणि मानवी भूगोल या भूगोल शास्त्राच्या दोन मुख्य शाखा आहेत. मात्र, या प्रत्येक शाखेच्या अनेकविध उपशाखा आढळतात. नैसर्गिक घटकांचा आणि घडामोडींचा अभ्यास प्राकृतिक भूगोलात केला जातो. हा अभ्यास स्थूलमानाने पृथ्वीचे शिलावरण, जलावरण, वातावरण आणि जीवावरण या घटकांशी संबंधित असतो. यातूनच खगोलशास्त्र, भूरूपशास्त्र, भूशास्त्र, मुद्राशास्त्र, सागरशास्त्र, हवामानशास्त्र आणि जीव भूगोल या प्राकृतिक भूगोलाच्या उपशाखांचाही विकास होत गेला. त्याच वेळेस मानवाने आपल्या बुद्धी व कौशल्याच्या जोरावर पृथ्वीवर स्वतःचे स्वतंत्र स्थान निर्माण केले. यातूनच मानवी भूगोल ही भूगोलाची दुसरी प्रमुख शाखा उदयास आली. मानवी भूगोलात मानव हा केंद्रस्थानी असून लोकसंख्या, लोकसंख्येचे जागतिक वितरण, त्यांचे निवास, व्यवसाय, संस्कृती, संघटन प्रदेशानुसार बदलते. या सर्वांचा अभ्यास करणाऱ्या विविध उपशाखाही उदयास आल्या. आर्थिक भूगोल, राजकीय भूगोल, लोकसंख्या भूगोल, सामाजिक भूगोल, ऐतिहासिक भूगोल, सांस्कृतिक भूगोल, प्रादेशिक भूगोल, शहरी भूगोल आणि वसाहत भूगोल या मानवी भूगोलाच्या प्रमुख उपशाखा आहेत. $प्राकृतिक आणि मानवी भूगोलाच्या सर्व उपशाखा या एकमेकांशी संबंधित आहेत.

• प्राकृतिक भूगोलाची ओळख : अ. प्राकृतिक भूगोलाची ओळख- प्रस्तावना, ब. प्राकृतिक भूगोलाची व्याख्या, स्वरुप आणि व्याप्ती, क. प्राकृतिक भूगोलाच्या शाखा, ड. प्राकृतिक भूगोलाचे महत्त्व • पृथ्वीचे मोजमापन : अ. पृथ्वीची त्रिज्या व व्यास, पृथ्वीचा परिघ, पृथ्वीचा परिघ, पृथ्वीचा आस, पृथ्वीचे क्षेत्रफळ, पृथ्वीचा आकार ब. पृथ्वी गोलावरील काल्पनिक वृत्त- विषुववृत्त, कर्कवृत्त, मकरवृत्त, बृहद् वर्तुळ, अक्षवृत्त व अक्षांश, रेखावृत्त व रेखांश, क. स्थानिक वेळ प्रमाणवेळ • पृथ्वीचे अंतरंग : अ. भूकंप लहरी, ब. पृथ्वीच्या अंतरंगातील थरांची रचना, क. वेगरचना भूखंडवहन सिद्धान्त, भूखंडवहन, सिद्धान्ताचे पुरावे व आक्षेप, ड. तबकडी विवर्तनिकी सिद्धान्त व आक्षेप • भूप्रक्षोभ हालचाली : अ. मंद गतीने कार्य करणार्‍या शक्ती, 1) क्षितिज समांतर दिशेने कार्य करणार्‍या शक्ती व वळीकरण व वळीकरणाचे प्रकार, वळीकरणामुळे निर्माण झालेली भूरुपे. 2) उभ्या दिशेने कार्यकरणार्‍या शक्ती व प्रस्तरभंग, प्रस्तरभंगाचे प्रकार, प्रस्तरभंगामुळे निर्माण झालेली भुरूपे • भूगर्भातील पदार्थ किंवा खडक : अ. खडकाची व्याख्या खडकाचे प्रकार, ब. अग्निजन्य खडक व अग्निजन्य खडकाचे प्रकार व गुणधर्म, क. स्तरीत त्यांचे प्रकार व गुणधर्म • विदारण आणि मृदा : अ. विदारणाची व्याख्या, विदारणचे प्रकार, 1) कायिक विदारण, 2) रासायनिक विदारण, 3) जैविक विदारण, ब. मृदा : व्याख्या, 1) मृदा निर्मितीची प्रक्रिया, 2) मृदा निर्मिती व परिणाम, 3) मृदा थरावर परिणाम करणारे घटक, क. मृदा संवर्धन • अपक्षरण (खनन) व संचयनाची कारके : अ. नदीचे कार्य व नदीच्या खनन व संचयन कार्यामुळे निर्माण झालेली भुरुपे, ब. वार्‍याचे कार्य व वार्‍याच्या खनन व संचयन कार्यामुळे निर्माण भुरुपे, क. सा...

पृथ्वीवरील विविध घटक आणि घडामोडींचा त्यामागील कार्यकारणसंबंधांचा अभ्यास करणारे शास्त्र म्हणजे भूगोल होय. प्राकृतिक भूगोल आणि मानवी भूगोल या भूगोल शास्त्राच्या दोन मुख्य शाखा आहेत. मात्र, या प्रत्येक शाखेच्या अनेकविध उपशाखा आढळतात. नैसर्गिक घटकांचा आणि घडामोडींचा अभ्यास प्राकृतिक भूगोलात केला जातो. हा अभ्यास स्थूलमानाने पृथ्वीचे शिलावरण, जलावरण, वातावरण आणि जीवावरण या घटकांशी संबंधित असतो. यातूनच खगोलशास्त्र, भूरूपशास्त्र, भूशास्त्र, मुद्राशास्त्र, सागरशास्त्र, हवामानशास्त्र आणि जीव भूगोल या प्राकृतिक भूगोलाच्या उपशाखांचाही विकास होत गेला. त्याच वेळेस मानवाने आपल्या बुद्धी व कौशल्याच्या जोरावर पृथ्वीवर स्वतःचे स्वतंत्र स्थान निर्माण केले. यातूनच मानवी भूगोल ही भूगोलाची दुसरी प्रमुख शाखा उदयास आली. मानवी भूगोलात मानव हा केंद्रस्थानी असून लोकसंख्या, लोकसंख्येचे जागतिक वितरण, त्यांचे निवास, व्यवसाय, संस्कृती, संघटन प्रदेशानुसार बदलते. या सर्वांचा अभ्यास करणाऱ्या विविध उपशाखाही उदयास आल्या. आर्थिक भूगोल, राजकीय भूगोल, लोकसंख्या भूगोल, सामाजिक भूगोल, ऐतिहासिक भूगोल, सांस्कृतिक भूगोल, प्रादेशिक भूगोल, शहरी भूगोल आणि वसाहत भूगोल या मानवी भूगोलाच्या प्रमुख उपशाखा आहेत. $प्राकृतिक आणि मानवी भूगोलाच्या सर्व उपशाखा या एकमेकांशी संबंधित आहेत.

• प्राकृतिक भूगोलाची ओळख : अ. प्राकृतिक भूगोलाची ओळख- प्रस्तावना, ब. प्राकृतिक भूगोलाची व्याख्या, स्वरुप आणि व्याप्ती, क. प्राकृतिक भूगोलाच्या शाखा, ड. प्राकृतिक भूगोलाचे महत्त्व • पृथ्वीचे मोजमापन : अ. पृथ्वीची त्रिज्या व व्यास, पृथ्वीचा परिघ, पृथ्वीचा परिघ, पृथ्वीचा आस, पृथ्वीचे क्षेत्रफळ, पृथ्वीचा आकार ब. पृथ्वी गोलावरील काल्पनिक वृत्त- विषुववृत्त, कर्कवृत्त, मकरवृत्त, बृहद् वर्तुळ, अक्षवृत्त व अक्षांश, रेखावृत्त व रेखांश, क. स्थानिक वेळ प्रमाणवेळ • पृथ्वीचे अंतरंग : अ. भूकंप लहरी, ब. पृथ्वीच्या अंतरंगातील थरांची रचना, क. वेगरचना भूखंडवहन सिद्धान्त, भूखंडवहन, सिद्धान्ताचे पुरावे व आक्षेप, ड. तबकडी विवर्तनिकी सिद्धान्त व आक्षेप • भूप्रक्षोभ हालचाली : अ. मंद गतीने कार्य करणार्‍या शक्ती, 1) क्षितिज समांतर दिशेने कार्य करणार्‍या शक्ती व वळीकरण व वळीकरणाचे प्रकार, वळीकरणामुळे निर्माण झालेली भूरुपे. 2) उभ्या दिशेने कार्यकरणार्‍या शक्ती व प्रस्तरभंग, प्रस्तरभंगाचे प्रकार, प्रस्तरभंगामुळे निर्माण झालेली भुरूपे • भूगर्भातील पदार्थ किंवा खडक : अ. खडकाची व्याख्या खडकाचे प्रकार, ब. अग्निजन्य खडक व अग्निजन्य खडकाचे प्रकार व गुणधर्म, क. स्तरीत त्यांचे प्रकार व गुणधर्म • विदारण आणि मृदा : अ. विदारणाची व्याख्या, विदारणचे प्रकार, 1) कायिक विदारण, 2) रासायनिक विदारण, 3) जैविक विदारण, ब. मृदा : व्याख्या, 1) मृदा निर्मितीची प्रक्रिया, 2) मृदा निर्मिती व परिणाम, 3) मृदा थरावर परिणाम करणारे घटक, क. मृदा संवर्धन • अपक्षरण (खनन) व संचयनाची कारके : अ. नदीचे कार्य व नदीच्या खनन व संचयन कार्यामुळे निर्माण झालेली भुरुपे, ब. वार्‍याचे कार्य व वार्‍याच्या खनन व संचयन कार्यामुळे निर्माण भुरुपे, क. सा...

3.1 Weathering: Concept and Types 3.2 Davis Concept of Cycle of Erosion 3.3 Erosional Landforms of River. 3.4 Depositional Landforms of River. ३.१ विदारण/अपक्षय: संकल्पना व प्रकार ३.२ डेव्हिस चे क्षरण/खनन चक्र संकल्पना ३.३ नदीच्या खनन(क्षरण) कार्यामुळे निर्माण होणारी भूरूपे ३.४ नदीच्या संचयन कार्यामुळे निर्माण होणारी भूरूपे 4.1 Composition and Structure of Atmosphere 4.2 Insolation: Factors affecting on Insolation 4.3 Temperature: Distribution of temperature (Vertical and Horizontal) 4.4 Atmospheric Pressure: Belts and Planetary Winds. ४.१ वातावरणातील घटक व संरचना किंवा रचना ४.२ सौरशक्ती:- सौरशक्तीच्या वितरणावर परिणाम करणारे घटक ४.३ तापमान:- तापमानाचे उभे व आडवे (क्षितीज समांतर) वितरण ४.४ हवेचा दाब किंवा वायूदाब:- वायूदाब पट्टे किंवा हवेच्या दाबाचे पट्टे आणि ग्रहीय वारे 1) Clyton K., (1986), Earth Crust, AdusBook , London. 2) Davis W. M., (1909), Geographical Essay, Ginnia Co. 3) Dayal P., (1996), Text Book of Geomorphology, Shukla Book Depot, Patna. 4) Kale V.S. and Gupta A., (2001), Elements of Geomorphology, Oxford University Press, Kolkata. 5) Kale V.S. and Gupta A., (2001), Elements of Geomorphology, Oxford Univ. Press. Monkhouse, (1951), Principle of Physical Geography, McGraw Hill Pub – New York. 6) Pitty A. F., (1974), Introduction to Geomorphology, Methuen London. 7) Singh Savindra, (2000), Physical Geography,PrayagPustakBhavan, 20-A, University Road, Allahabad – 211002. 8) Steers J. A., (1964), The Unstable Earth Some Recent Views in Geography, Kalyani Publishers...